उमेश गायगवळे मुंबई. 9769020286
३० सप्टेंबर १९९३. पहाटेची वेळ. घड्याळ्याच्या काट्यांनी ३ वाजून ५६ मिनिटं दाखवली आणि लातूर जिल्ह्यातील किल्लारी गावासह मराठवाड्यातील शेकडो गावं अक्षरशः हादरून गेली. एका क्षणात हजारो संसार उद्ध्वस्त झाले. भूकंपाचा केंद्रबिंदू ठरलेलं किल्लारी गाव जणू मृत्यूच्या विळख्यात सापडलं. रिश्टर स्केलवर ६.४ तीव्रतेचा हा भूकंप केवळ जमीन हलवून गेला नाही, तर हजारो कुटुंबांचं भविष्यच उद्ध्वस्त करून गेला.
किल्लारीच्या भूकंपात मुख्यमंत्री पवार साहेब थेट धावून गेले, जनतेच्या जिव्हाळ्याने आधार बनले.
आजच्या पूरस्थितीत मात्र मुख्यमंत्री कार्यक्रमांच्या चमचमत्या दिव्यांमध्ये गुंग आहेत, थोडी टीका काय झाली तर दौरा काढला पण जनता पाण्यात तडफडतेय आणि सरकार बघ्याची भूमिका घेतंय.
आज अशा… pic.twitter.com/aAbrAn2fjG
— मंगेश (@mangeshjax) September 24, 2025
त्या भीषण रात्री ७ हजार ९२८ जीव गमावले गेले. १६ हजार लोक जखमी झाले. १५ हजार ८५४ जनावरं मृत्यूमुखी पडली. सुमारे २ लाख ११ हजार घरांना तडे गेले, हजारो घरं जमीनदोस्त झाली. औसा तालुका (लातूर) आणि उमरगा तालुका (उस्मानाबाद) हे तर या आपत्तीचं केंद्र बनले होते.
त्या काळाचा आक्रोश
भूकंपानंतरचा पहाटेचा तो काळ आजही जिवंत आहे. मातांनी आपल्या लेकरांचे जीव गेलेले डोळ्यांनी पाहिले, तर वडीलधाऱ्यांनी आपल्या कुटुंबाचा आधार गमावला. हजारो लोक उघड्यावर आले, प्रत्येक घर दुःखाने भरलं. अंगणातल्या विहिरीजवळ पडलेले मृतदेह, भग्नावशेषात शोधलेली लहान मुलांची प्रेते, हे सर्व दृश्य पाहून दगडालाही पाझर फुटला असता.
राज्य आणि केंद्र सरकारचे प्रयत्न
ही आपत्ती महाराष्ट्राच्या इतिहासातल्या सर्वात मोठ्या मानवी संकटांपैकी एक ठरली. तत्कालीन मुख्यमंत्री शरद पवार यांनी तात्काळ घटनास्थळी धाव घेतली. त्यांनी केवळ प्रशासकीय अधिकार्‍यांनाच नव्हे, तर सामान्य माणसांनाही आश्वस्त केलं. मृतांच्या कुटुंबीयांना मदतीचे धनादेश थेट हातोहात देण्यात आले. आपत्तीग्रस्तांना तातडीने अन्न, पाणी, औषधं पुरवण्यात आली.
केंद्र सरकारने देखील पुढाकार घेतला. राष्ट्रीय पातळीवरून बचाव पथकं दाखल झाली. देशभरातून निधी आणि मदतीचा ओघ लातूर-उस्मानाबादमध्ये आला. सैन्य आणि एनडीआरएफसारख्या दलांनी रात्रंदिवस काम करून ढिगाऱ्यातून शेकडो लोकांना बाहेर काढलं.
शरद पवार यांचे ऐतिहासिक निर्णय
भूकंपानंतर पवारांनी घेतलेले काही निर्णय आजही आदर्श मानले जातात.
पुनर्वसन गावं: भग्न झालेल्या गावांच्या ऐवजी भूकंपरोधक घरे असलेली नवी गावं उभारली गेली.
स्थलांतर: जिथं जमिनीची रचना धोकादायक होती, ती गावं हलवली गेली.
जनसहभाग: हजारो स्वयंसेवी संस्थांचा सहभाग. पुणे, मुंबई, नागपूर, औरंगाबादसह देशभरातून निधी आणि मदत आली.
मदतीचा वेग: मृतांच्या नातेवाईकांना तत्काळ आर्थिक मदत, ज्यामुळे लोकांना विश्वास मिळाला की सरकार त्यांच्या सोबत आहे.
शरद पवार यांनी घेतलेला एक महत्त्वाचा निर्णय म्हणजे नवीन वसाहतींची उभारणी. भग्न झालेल्या गावांच्या जागी पुनर्वसित गावं उभारली गेली. घरे मजबूत बांधणीची, भूकंपरोधक असावीत, यावर विशेष भर देण्यात आला. या प्रक्रियेत हजारो स्वयंसेवी संस्था सहभागी झाल्या. ‘पुनर्वसन’ हा शब्द त्या काळातल्या महाराष्ट्राच्या जिव्हाळ्याचा बनला.
अजूनही जखमा बोचतात
आज ३२ वर्षांनंतरही त्या जखमा ताज्याच आहेत. गावं पुन्हा उभी राहिली, लोकांनी आयुष्य पुढे नेलं; पण त्या रात्री गमावलेले प्रियजन कोण भरून आणणार? भूकंपाने संपूर्ण पिढी उद्ध्वस्त केली. आईबाबा नसलेली लेकरं, लेकरं नसलेले आईबाबा, या हृदयद्रावक कहाण्या अजूनही गावोगावी ऐकायला मिळतात.
स्मृतींचा उजेड
किल्लारी भूकंप हा केवळ नैसर्गिक आपत्ती नव्हती, तर मानवतेची खरी परीक्षा होती. हजारो हातांनी एकत्र येऊन दुःखात असणाऱ्यांना आधार दिला. राज्य आणि केंद्र सरकारच्या उपाययोजना, स्वयंसेवी संस्थांची मदत, आणि साध्या शेतकऱ्याच्या हृदयातून ओसंडून वाहिलेली करुणा, यामुळेच मराठवाडा पुन्हा उभा राहिला.
श्रद्धांजली
किल्लारी भूकंप हा फक्त नैसर्गिक आपत्ती नव्हता. तो मानवतेची, प्रशासनाची, समाजाची परीक्षा होती. त्या परीक्षेत महाराष्ट्राने उभं राहून दाखवलं. पण हजारो जीवांची किंमत देऊन.
आज, ३० सप्टेंबर २०२५ ला, त्या घटनेला ३२ वर्षं पूर्ण झाली आहेत.
किल्लारी भूकंप हे महाराष्ट्राच्या जिव्हाळ्यात कोरलेलं पान आहे.
गेल्यांची आठवण ठेवणं, त्यांचं स्मरण करणं, आणि भविष्यात अशा संकटांना तोंड देण्यासाठी सज्ज राहणं, हीच खरी श्रद्धांजली…
