वसई प्रतिनिधी
शिस्तीच्या नावाखाली दिलेल्या अमानवी शारीरिक शिक्षेमुळे एका १३ वर्षीय विद्यार्थिनीचा मृत्यू झाल्याची धक्कादायक घटना वसईत उघडकीस आली असून, या प्रकरणी राज्य सरकारने अखेर कठोर पाऊल उचलत संबंधित शाळेची मान्यता रद्द केली आहे. श्री हनुमान विद्या मंदिर हायस्कूलमध्ये घडलेल्या या घटनेमुळे संपूर्ण राज्यात संतापाची लाट उसळली असून, शिक्षण व्यवस्थेतील देखरेख आणि जबाबदारीवर गंभीर प्रश्न उपस्थित झाले आहेत.
वसई पूर्वेतील श्री हनुमान विद्या मंदिर हायस्कूलमध्ये इयत्ता सहावीत शिकणारी काजल गौर (वय १३) ही ८ नोव्हेंबर रोजी काही मिनिटे उशिरा शाळेत पोहोचली. यावर संतप्त झालेल्या शिक्षिकेने तिला शिक्षा म्हणून शाळेच्या आवारात तब्बल १०० उठाबशा काढायला लावल्या. शाळेची जड बॅग पाठीवर असतानाच हा कठोर शारीरिक व्यायाम करण्यास तिला भाग पाडण्यात आले. उठाबशा करत असतानाच काजलची प्रकृती खालावली; मात्र, त्याकडे गांभीर्याने पाहिले गेले नाही.
शाळेतून घरी परतल्यानंतर काजलला तीव्र वेदना, श्वास घेण्यास त्रास आणि अशक्तपणा जाणवू लागला. कुटुंबीयांनी तिला तातडीने स्थानिक रुग्णालयात दाखल केले, मात्र प्रकृती अधिक बिघडल्याने तिला मुंबईतील जेजे रुग्णालयात हलवण्यात आले. जवळपास आठवडाभर मृत्यूशी झुंज दिल्यानंतर १४ नोव्हेंबर रोजी काजलचा मृत्यू झाला. नेहमीप्रमाणे शाळेत गेलेली एक हुशार मुलगी पुन्हा कधीच घरी परतली नाही.
पोस्टमॉर्टेम अहवालाने उघड केले वास्तव
पोस्टमॉर्टेम अहवालात काजलला अॅनिमिया आणि दम्यासारख्या आधीपासून असलेल्या आरोग्य समस्या असल्याचे स्पष्ट झाले. अशा परिस्थितीत तिला दिलेली कठोर शारीरिक शिक्षा तिच्या जीवावर बेतल्याचे कुटुंबीयांचे म्हणणे आहे. वेळेवर वैद्यकीय मदत न मिळणे आणि घटना दडपण्याचा शाळा प्रशासनाचा प्रयत्नही चौकशीत समोर आला आहे.
या प्रकरणी काजलला शिक्षा देणाऱ्या शिक्षिका ममता यादव हिच्याविरुद्ध वालीव पोलिस ठाण्यात सदोष मनुष्यवधाचा गुन्हा दाखल करून तिला अटक करण्यात आली. पालकांच्या तक्रारीनंतर शिक्षण विभागानेही चौकशी सुरू केली.
राज्य सरकारची कठोर कारवाई
विद्यार्थिनीच्या मृत्यूनंतर सुमारे महिनाभराने, १४ डिसेंबर रोजी राज्य सरकारने श्री हनुमान विद्या मंदिर हायस्कूलची मान्यता रद्द करण्याचा निर्णय घेतला. या शाळेला २०२६-२७ शैक्षणिक वर्षासाठी कोणतेही प्रवेश घेण्यास मनाई करण्यात आली आहे. तपासात शाळेत इयत्ता नववी आणि दहावीचे अनधिकृत वर्ग चालवले जात असल्याचे, तसेच सुरक्षा उपाययोजना आणि शिक्षकांचे आवश्यक प्रमाणपत्र नियमांचे उल्लंघन झाल्याचेही आढळले. या प्रकरणी दुर्लक्ष केल्याबद्दल तीन शिक्षण अधिकाऱ्यांना निलंबित करण्यात आले आहे.
शारीरिक शिक्षेवर बंदी असूनही वास्तव वेगळे
भारतात मुलांवरील शारीरिक शिक्षेला कायदेशीर बंदी आहे. मात्र, प्रत्यक्षात शाळांमध्ये विविध स्वरूपातील शिक्षा आजही दिल्या जात असल्याचे वारंवार समोर येते. याआधीही शिस्तीच्या नावाखाली विद्यार्थ्यांना धावायला लावणे, उन्हात उभे ठेवणे किंवा मारहाण केल्याच्या घटनांमुळे गंभीर परिणाम झाल्याची उदाहरणे आहेत. चौकशी, इशारे आणि आश्वासने देऊनही परिस्थितीत फारसा बदल झालेला नाही, हेच या घटनेतून पुन्हा अधोरेखित झाले आहे.
भीतीच्या वातावरणात शिक्षण शक्य आहे का?
शाळा म्हणजे सुरक्षिततेची आणि विश्वासाची जागा असावी, भीतीची नव्हे. शिक्षणाचा उद्देश घडवणूक आहे; शिक्षेद्वारे दहशत निर्माण करणे नव्हे. अशा घटनांमुळे केवळ शारीरिकच नव्हे, तर मानसिक पातळीवरही मुलांचे नुकसान होते. काजल गौरचा मृत्यू ही केवळ एका शाळेची चूक नाही, तर संपूर्ण शिक्षण व्यवस्थेसाठी गंभीर इशारा आहे.
एक निष्पाप जीव गमावल्यानंतर उचललेली कारवाई पुरेशी आहे का, असा प्रश्न उपस्थित होत आहे. शारीरिक शिक्षेवर केवळ बंदी जाहीर करून थांबणे नव्हे, तर तिची कठोर अंमलबजावणी करणे काळाची गरज आहे. अन्यथा, शिस्तीच्या नावाखाली असे काळे डाग शिक्षण व्यवस्थेवर पुन्हा पुन्हा उमटत राहतील.
