पुणे प्रतिनिधी
ज्येष्ठ समाजसेवक आणि कामगार नेतृत्वाचे प्रखर प्रतीक डॉ. बाबासाहेब पांडुरंग आढाव (इतरांकडे ‘बाबा आढाव’ म्हणून ओळखले जाणारे) यांचे सोमवारी रात्री पुण्यातील पूना हॉस्पिटलमध्ये दीर्घ आजाराअंती वयाच्या ९५व्या वर्षी निधन झाले. कुटुंबीयांच्या आणि वैद्यकीय अहवालानुसार त्यांची प्रकृती काही दिवसांपासून खालावलेली होती; आज रात्री साडेआठच्या सुमारास हृदयविकाराचा झटका बसल्याने त्यांचे निधन झाले, अशी माहिती त्यांच्या परिचितांनी दिली आहे.
अंत्यक्रिया आणि पार्थिव दर्शन
कुटुंबीयांनी आणि जवळच्या सहकाऱ्यांनी सांगितले की, त्यांचे पार्थिव उद्या सकाळी दहा ते सायंकाळी पाचपर्यंत मार्केट यार्ड येथील हमाल भवन मध्ये अंत्यदर्शनासाठी ठेवण्यात येईल. सायंकाळी साडेपाच वाजता पुण्यातील वैकुंठ स्मशानभूमी येथे कोणत्याही धार्मिक विधी न करता अंतिम संस्कार केला जाणार आहे, असे कुटुंबीयांच्या अधिकृत घोषणेमध्ये नमूद आहे.
कार्याचे प्रमाण,
एक कारकीर्द, अनेक ‘आंदोलन’
बाबा आढाव हे केवळ एक वैयक्तिक सामाजिक कार्यकर्ते नव्हते; ते असंघटित, तल्लीन आणि कष्टकरी घटकांचे आयुष्यभराचे नेते होते. हमाल पंचायत, रिक्षा पंचायत, कागद,काचा वेचणाऱ्या लोकांचा संघटन, आणि राज्यभरातील ‘एक गाव,एक पाणवठा’ सारख्या उपक्रमांद्वारे त्यांनी शेकडो हजारांच्या जगण्याशी थेट संबंधित प्रश्नांना आकार दिला. त्यांच्या चळवळींनी कामगारांच्या मूलभूत हक्कांची चर्चा सार्वजनिक पातळीवर आणली, सामाजिक सुरक्षा, न्यूनतम पगार, आरोग्यसेवा, पाण्याचा आणि पायाभूत सुविधांचा अधिकार यांसारख्या मुद्यांवर त्यांनी सातत्याने आवाज उठविला. त्यांच्या कार्यामुळे पुणे व जिल्हा पातळीवर कामगार चळवळीला नव्या संस्कार आणि संघटनात्मक बळाचे स्त्रोत मिळाले.
वरिष्ठ नेत्यांचे सविस्तर प्रतिसाद, भाष्य आणि टिपणे
बाबा आढाव यांच्या निधनाने राजकीय,सामाजिक मंडळींमध्ये मोठा शोकव्याप्ती पाहायला मिळाली. त्यांचे शोकसंदेश केवळ औपचारिक नमस्कार नव्हते; अनेक वरिष्ठ नेत्यांनी त्यांच्या वैयक्तिक आठवणी, त्यांच्या चळवळींचे सामाजिक परिणाम आणि महाराष्ट्रातील कामगारांच्या जीवनावर त्यांच्या दीर्घकाळीन प्रभावाचे सविस्तर वर्णन केले. खाली त्यांचे निवडक, सविस्तर आणि संदर्भासहित उल्लेख देत आहोत.
ज्येष्ठ समाजसेवक बाबा आढाव यांच्या निधनाचे वृत्त अतिशय दु:खद आहे.
वंचित आणि असंघटित घटकांच्या हक्कांसाठी त्यांनी सातत्याने संघर्ष केला. त्यांचे आधारस्तंभ म्हणून काम केले. हमाल, रिक्षाचालक, बांधकाम मजुरांना न्याय देण्यासाठी त्यांनी संघटन उभे केले. हमाल पंचायत, एक गाव-एक पाणवठा असे… pic.twitter.com/7hPH7WCtEx— Devendra Fadnavis (@Dev_Fadnavis) December 8, 2025
देवेंद्र फडणवीस (मुख्यमंत्री, महाराष्ट्र)
मुख्यमंत्री देवेंद्र फडणवीस यांनी सामाजिक न्यायासाठी आणि असंघटित घटकांसाठी बाबा आढाव यांच्या सातत्यपूर्ण लढ्याचे स्मरण करून त्यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली दिली. फडणवीस म्हणाले की, “वंचित आणि असंघटित घटकांच्या हक्कांसाठी त्यांनी जे काम केले ते कायम स्मरणात राहील; हमाल, रिक्षाचालक, बांधकाम मजूरांसाठी त्यांनी निर्माण केलेली संघटनात्मक पायाभूतडे महाराष्ट्राला दीर्घकाळ उपयोगी पडतील.” फडणवीस यांनी त्यांच्या ट्विटमधूनही आढाव यांना “एक मौलिक व्यक्तिमत्व” म्हणून ओळख दिली.
विश्लेषणात्मक भर
फडणवीस यांच्या भाष्याचा केन्द्रस्थानी दोन बाबी आहेत. (१) आढाव यांच्या संघटनात्मक कामगिरीचा प्रशस्तिकरण आणि (२) त्यांच्या कामाचे दीर्घकालीन परिणाम. हे विधान राजकीय नेत्यांनी सामाजिक कार्यकर्त्यांचे कार्य मान्य करताना कधी कधी वापरलेले औपचारिक श्रेय असले तरी, फडणवीसच्या शब्दांमध्ये आढाव यांच्या ‘चळवळींचे टिकाऊ भाग’ यांवर भर दिसतो, म्हणजे हमाल पंचायतसारख्या संस्थांचे राजकीय आणि प्रशासनिक संवादात टिकून राहण्याची शक्यता.
शरद पवार (राष्ट्रवादी काँग्रेसचे प्रमुख)
शरद पवार हे अंतिम काळातच रुग्णालयात जाऊन बाबा आढाव यांची तब्येत विचारपूस करण्यासाठी भेटला हे वृत्त माध्यमांतून आलं होतं. पवारांनी वैयक्तिक भेटीदरम्यान आणि पाठोपाठ येणाऱ्या प्रसारमाध्यमांच्या बातम्यांमध्ये आढाव यांच्या कार्याचे मानवता-आधारित मूल्य आणि महाराष्ट्रातील प्रगत चळवळींमध्ये त्यांचा महत्त्वाचा वाटा यावर भर दिला. शरद पवार यांच्या या भेटीने दाखवून दिले की राजकीय नेत्यांनाही स्थानिक चळवळींच्या नेतृत्वाशी वैयक्तिक नाळ राखणे महत्त्वाचे वाटते.
अजित पवार (उपमुख्यमंत्री)
उपमुख्यमंत्री अजित पवार यांनी देखील आढाव यांच्या निधनाल अपार दु:ख व्यक्त करून त्यांच्या सामाजिक तत्त्वज्ञानाचे विस्तृत कौतुक केले. अजित पवार म्हणाले की, “हमाल पंचायत, रिक्षा पंचायत आणि इतर संघटनांद्वारे लाखो कष्टकऱ्यांना त्यांनी दिलेले संघटनात्मक बळ हे अत्यंत मौल्यवान आहे. त्यांच्या जाण्याने कार्यकर्त्यांमध्ये एक मोठी जागा निर्माण झाली आहे.” त्यांच्या विधानातून आढाव यांच्या जनसंपर्क क्षमता व तळागाळातील नेत्यांशी असलेल्या नाळेवर भर स्पष्ट दिसतो.
सामाजिक न्याय के मजबूत स्तंभ और महान श्रमिक नेता बाबा आढाव जी के निधन का समाचार अत्यंत दुखद और एक अपूरणीय क्षति है।
वंचितों, शोषितों और मजदूरों के अधिकारों के लिए उन्होंने अपना संपूर्ण जीवन समर्पित कर दिया। पुणे से उठी उनकी संघर्ष की ज्योति ने देशभर में मशाल बन कर सामाजिक न्याय… pic.twitter.com/8c1pfPmQg5
— Rahul Gandhi (@RahulGandhi) December 8, 2025
राहुल गांधी (काँग्रेस)
कांग्रेस चळवळीचे वरिष्ठ नेते राहुल गांधी यांनी सोशल मीडिया पोस्टद्वारे आढाव यांच्या निधनाची नोंद घेत “सामाजिक न्यायाचा एक मजबूत आधारस्तंभ हरपल्याचे” म्हटले आणि त्यांच्या कुटुंबीय व कार्यकर्त्यांप्रती संवेदना व्यक्त केल्या. गांधी यांनी आढाव यांचे जीवन ‘वंचित, शोषित आणि कामगार वर्गासाठी समर्पित’ असल्याचे नमूद केले आणि त्यांच्या संघर्षाची ज्योत पुढच्या पिढ्यांना प्रेरणा देईल, असा संदेश दिला.
राजकीय नेत्यांकडून असलेले हे सार्वजनिक शोकसंदेश हा एका व्यक्तीच्या सामाजिक कार्याचे राजकीय स्तरावर केलेले सार्वजनिक प्रमाणपत्र समजले जाऊ शकते, आणि यामुळे स्थानिक चळवळींना अधिक दृश्यता व प्रशंसा मिळते.
इतर अनेक नेते व पक्ष
राजकीय, सामाजिक आणि पत्रकारितेच्या क्षेत्रातून अनेकांनी, काँग्रेस प्रदेशाध्यक्ष, कामगार संघटना नेते, सामाजिक कार्यकर्ते आणि स्थानिक पत्रकारांनी, आढाव यांच्या व्यक्तिमत्त्वाचे सविस्तर स्मरण केले आहे. अनेकांनी त्यांच्या ‘निस्वार्थी वृत्ती’, ‘परखड’ आणि ‘कठोर विचार’ या गुणविशेषावर भर देत त्यांना महाराष्ट्राचे एक महान तपस्वी म्हटले आहे.
